Skip to content

De energiemarkt: een complexe wereld en vol in beweging

De energietransitie is in volle gang. Elektrificatie speelt een essentiële rol in de verduurzaming van ons energiesysteem, dat uiteraard gevolgen heeft voor de organisatie van de energiemarkt. Ook heeft de oorlog in Oekraïne duidelijk gemaakt dat het slim is om meer controle te hebben over ons eigen energieaanbod, waardoor lokale productie in een stroomversnelling is gekomen.

Deze transitie naar meer lokaal en decentrale energievoorziening heeft als gevolg dat er meer spelers op de elektriciteitsmarkt komen, met name aan de aanbodzijde. We zien nu al dat wind- en zonneparken zich snel vermenigvuldigen en deze trend zet zich in de toekomst alleen maar voort.

Het aanbod van hernieuwbare (van het weer afhankelijke) elektriciteit is echter grilliger en onvoorspelbaarder dan een gascentrale die je ieder moment aan of uit kunt zetten. Onze huidige energieinfrastructuur en ons gedrag is op dit moment niet in balans met de nieuwe werkelijkheid in het energielandschap, daar liggen nu grote uitdagingen en unieke kansen. In dit artikel schets ik eerst hoe het altijd is geweest en vervolgens waar we meer naartoe moeten om de balans voor de toekomst weer te kunnen vinden.

Om welke spelers gaat het in de energiemarkt?

Vroeger was de energiesector heel overzichtelijk het domein van de energieproducenten en netbeheerders. Het energiesysteem van de toekomst raakt echter ook de mobiliteit, gebouwde omgeving, landbouw en de industrie.

Als afnemer van energie heb je te maken met de netbeheerder, een leverancier en het meetbedrijf. Deze partijen hebben verschillende verantwoordelijkheden.

  1. Netbeheerder: de elektriciteits- en aardgasnetten worden beheerd door regionale netbeheerders als Liander, Stedin en Enexis;
  2. Het hoogspanningsnet voor elektriciteit wordt beheerd door TenneT. Vraag en aanbod van elektriciteit moeten perfect matchen. Die balans bewaakt TenneT, Gasunie Transport Services (GTS) beheert het landelijk aardgastransportnet;
  3. Daarnaast zijn er dus leveranciers, zoals Eneco, Greenchoice en Vattenfall;
  4. Producenten: energie kan met fossiele brandstoffen worden opgewekt in kolen- en gascentrales en steeds meer door hernieuwbare bronnen als wind, zon, waterkracht en ook kernreactoren. Dit zijn de bekende grote partijen als Vattenfall en Eneco maar ook steeds meer lokale initiatieven zoals energie coöperaties waarvan OM nieuwe energie een goed voorbeeld van is.
  5. Meetbedrijven hebben in de energiemarkt een aparte rol. Het meetbedrijf plaatst en onderhoudt energiemeters en zorgt voor het uitlezen ervan.

Welke groothandelsmarkten voor elektriciteit zijn er?

1. Lange termijnmarkt

Veel energiecontracten komen nu nog van de lange termijnmarkt (ook future- of forward-markt). Die energiemarkt richt zich op de toekomst die in elk geval verder weg is dan de komende dag. Het kan om één enkele dag gaan. Ook een weekend, week, maand, kwartaal of jaren verder. Op die markt wordt energie voor vaste en variabele energiecontracten gekocht. Veel bedrijven kopen voor 1 of soms zelf tot 5 jaar in de toekomst hun stroom in via deze markt. Het voordeel van de zekerheid van een vast prijs heeft als nadeel dat je hierover een premium betaalt.

Energie wordt Europees verhandeld, maar elk land heeft ook een eigen lange termijnmarkt. In Nederland is dat de European Energy Derivatives Exchange (ENDEX). Daar worden stroom en gas verkocht voor de lange termijn.

2. Spotmarkt

Dan heb je ook de spotmarkt (the day ahead). Daar wordt energie verhandeld voor de komende dag. Op deze energiemarkt gelden ieder uur andere stroomtarieven. Voor gas geldt dat de uurprijs van 6:00 vandaag tot 6:00 de volgende ochtend hetzelfde is. Als je als bedrijf volledig kiest voor de spotmarkt heb je in essentie een dynamisch contract. Hiermee beweeg je als bedrijf mee met de dagmarkt wat als voordeel heeft dat je van lage prijzen profiteert en geen premie betaalt. Helaas kun je ook te maken krijgen met hoge prijzen wanneer het aanbod schaars is.

De spotmarkt voor stroom is de European Power Exchange (EPEX). Die wordt nog weleens bij zijn oude naam genoemd: de Amsterdam Power Exchange (APX).

3. Overige energiemarkten: onbalans en intraday

De onbalansmarkt komt in beeld als er op het laatste moment iets misgaat tussen vraag en aanbod. Het is de elektriciteitsmarkt waar tekorten en overschotten aan elektriciteit in balans gebracht worden. Als bijvoorbeeld een windmolenpark meer of minder stroom levert dan vooraf afgesproken, dan moet TenneT dat oplossen. De kosten daarvan berekent TenneT door aan de veroorzaker van het probleem, in het voorbeeld dus het windmolenpark.

Als een bedrijf vooraf al weet dat het niet aan de afspraken kan voldoen, biedt de Intraday-markt hulp. Die energiemarkt werkt voor de superkorte termijn: op dezelfde dag. Door daar te kopen of verkopen lost een bedrijf de dreigende onbalans zelf op. En voorkomt daarmee een doorbelasting van de netbeheerder TenneT.

Hoe komt de elektriciteitsprijs tot stand?

De handelsprijs van energie wordt vastgesteld op de groothandelsmarkt. Op de groothandelsmarkt is het mogelijk om tot 3 jaar vooruit energie inkopen. De handelsprijs wordt onder andere bepaald door de ontwikkeling van de prijs voor gas, kolen, olie en CO2-emissierechten, denk aan verschuivingen in vraag en aanbod, geopolitieke omstandigheden en het weer.

Vraag & aanbod

Op de langere termijn wordt het aanbod van zonne- en windenergie steeds meer leidend. Maar dit veroorzaakt ook prijsschommelingen, want niet altijd waait de wind of schijnt de zon. Omdat we op dit moment energie beperkt kunnen opslaan, is het cruciaal om vraag en aanbod zo goed als mogelijk op elkaar af te stemmen. Dit voorkomt netcongestieproblemen, waar veel regio’s in Nederland helaas al last van hebben.

Het weer

De temperatuur is van grote invloed op de vraag naar gas: bij warm weer is er sprake van een lage vraag; bij koud weer stijgt de vraag naar gas. Daarnaast is ook het aandeel duurzame energieproductie sterk afhankelijk van het weer: productie uit zonnepanelen is hoger bij meer zon en productie uit windparken is afhankelijk van wind. Ook extremere weersomstandigheden spelen een belangrijke rol: een gebrek aan wind veroorzaakt prijsstijgingen, net als het koudere weer tijdens de winter.

(Geo)politieke gebeurtenissen

Het terugschroeven van de gaswinning in Groningen heeft ervoor gezorgd dat we afhankelijker zijn van gas uit het buitenland. De levering vanuit het buitenland kan natuurlijk onder druk komen door geopolitieke gebeurtenissen, zoals oorlog en economische conflicten. De tijd van ‘gratis’ gas uit de Groningse achtertuin is voorbij waardoor Nederland gevoeliger is geworden voor politieke schommelingen.

De prijs van CO2

De CO2-uitstoot per brandstofsoort wordt steeds belangrijker voor de prijs van elektriciteit. De Europese Unie heeft de uitstoot van CO2 beprijsd. Dit wil zeggen dat de grote uitstoters (en dat zijn energiecentrales) steeds meer moeten betalen voor hun emissierechten. Dit zorgt voor een prijsopdrijvend effect waardoor energieopwekking met fossiele bronnen steeds duurder wordt. Niet alle vormen van elektriciteitsproductie zijn even gevoelig voor prijsschommelingen van de prijs van CO2. Zo stoten gascentrales minder CO2 uit dan kolencentrales. Voor energie uit kerncentrales is de prijs van CO2 helemaal niet van toepassing.

Ook heeft de elektriciteitsprijs voor een groot deel te maken met de manier waarop in Europa de energiemarkt gereguleerd is. Stroom wordt opgewekt met behulp van gascentrales, kolencentrales, kerncentrales, waterkrachtcentrales, windturbines en zonnepanelen. Terwijl in Europa maar 14 procent van alle elektriciteit wordt opgewekt met behulp van aardgas bepaalt de prijs van aardgas wel voor een groot deel de prijs van elektriciteit. In Nederland is de rol van aardgas groter dan in andere EU-landen: hier wordt 40 procent van de elektriciteit opgewekt met behulp van aardgas. Tijd dus om minder afhankelijk te worden van de traditionele bronnen.

Welke oplossingen zijn er om meer controle te hebben op echt (lokale) duurzame energie?

Er zijn drie routes waarmee je je stroomverbruik kan verduurzamen.

  1. Je kan gaan voor duurzame opwek op eigen terrein;
  2. Het ontwikkelen van of aansluiten bij een lokale energiehub in jouw directe omgeving;
  3. Een directe overeenkomst sluiten met één of meerdere duurzame producenten.

Voor het zelf realiseren van duurzame opwek of het ontwikkelen van een energiehub heeft ons moederbedrijf Windunie Groep alle kennis in handen. Voor route 3 werken wij samen met Windunie waardoor wij dit gezamenlijk met jou kunnen regelen. Wij verbinden ondernemers aan producenten. Als afnemer koop je dan stroom in voor jouw bedrijf van groene producenten. Dit gebeurt tegen een vaste, langjarige en eerlijk prijs. Want hoe beter je jouw stroomverbruik in tijd kan matchen (gelijktijdigheid) aan die van de lokale productie, hoe meer stroom je inkoopt tegen de afgesproken prijs.

Waait de wind en/of schijnt de zon even niet voldoende, dan wordt jouw stroom automatisch aangevuld via de energiemarkt tegen de actuele prijs. Deze stroom wordt uiteraard vergroend met Garanties van Oorsprong.

Hoe ziet jouw verbruiksprofiel eruit?

Om optimaal in te kunnen kopen is het belangrijk om te weten wat je verbruiksprofiel is. Als je inzicht hebt dan weet je bijvoorbeeld welk aandeel aan energie je dag- en nacht het hele jaar door nodig hebt. Dit noemen we base load. Deze is redelijk goed voorspelbaar.

Daarnaast heb je een peak load. Dit is de hoeveelheid energie die je ook op elke dag van het jaar nodig hebt, maar niet op elk moment van de dag.. Ook deze peak load is tot op zekere hoogte te voorspellen omdat het gaat om de stroom die jouw pand of jouw productieproces elke dag tussen een bepaalde tijd gebruikt.

Tot slot heb je het meer variabele daily load profiel, dit hangt bijvoorbeeld af van het seizoen of onvoorziene productiepieken. Deze energie koop je bijvoorbeeld in op de day-ahead markt en de intradaymarkt.

Groenbalans vergelijkt de verbruiksprofielen van bedrijven met productieprofielen van wind- en zonneparken. Hiermee kunnen we een optimale match zoeken voor jouw profiel en kun je rechtstreeks een eerlijke en duurzame stroomovereenkomst sluiten met een groene producent.

Wil je meer weten?

Schrijf dan alvast dit webinar met potlood in de agenda!

Routekaart duurzame energie; welke route past bij jouw bedrijf?*
Van volledig zelfvoorzienend tot een directe overeenkomst met een wind- of zonnepark in de regio
Donderdag 21 september van 14.00 tot 15.00 uur

In samenwerking met Windunie wijzen we ondernemers de weg naar het energielandschap van de toekomst. In dit webinar bespreken we drie routes om je energiebehoefte te verduurzamen.

  • Op je eigen terrein duurzame energie opwekken;
  • Aansluiten bij duurzame energie-initiatieven op je bedrijventerrein of in de regio;
  • Een directe overeenkomst sluiten met een wind- of zonnepark in de buurt.

Wil je een voorproefje op route 3? Download hier de leaflet Zeker Windunie met meer informatie.

*Let op: dit aanbod geldt voor bedrijven met een grootverbruik aansluiting en een verbruik van minimaal 1 GWh per jaar.

Leaflet Zeker Windunie